اگر پژوهش نبود متنی شکل نمی گرفت؛ حال می خواهد این متن خلقی؛ مانند آثار هنری یا صنعتی باشد یا نقدی مانند آثار فلسفی یا روانشناختی. متن یعنی آنچه انسان خلق یا دستکاری می کند، انسان به واسطه متن سازی تعریف می شود و این ویژگی منحصر به فرد اوست.
به عبارت دقیق تر انسان موجودی متن ساز است. او به مدد پژوهش هر آینه بر متن های خویش می افزاید. بلندی انسان به بلندی متن هایی بستگی دارد که دارد. پیشرفت هر فرهنگ در پیشرفت متن های آن بازتابیده می شود.
اگر پژوهش نبود، دگرگونی هم نبود سکون بود و جمود. پژوهش موجب می شود انسان رفتارهایش را تغییر دهد و زندگی اش را دگرگون کند. به رفع نواقص آن اقدام کند تا هر آن وضعیت خویش را بهبود بخشد. پژوهش به بودن طراوت و نشاط، پویایی و تحرک می بخشد. انسان بدون پژوهش به وضعیت موجود راضی و تسلیم است. نبود پژوهش انجماد می آورد و انجماد در تضاد با دگرگونی است. زندگی به تکرار به انجامد و آنهم تکراری سیزیفی.
اگر پژوهش نبود جهان خود را برای انسان آشکار نمی ساخت، انسان به خود آشنایی پیدا نمی کرد، خلاقیت معنا نمی یافت و پیشرفتی حاصل نمی شد. و اگر پژوهش نیست…
واژه پژوهش واژه ای چندمعنایی یا چندمصداقی است. با توجه به اینکه پژوهش مفهومی کیفی است دامنه معانی و مصادیق آن می تواند گاه بسیار گسترده باشد. در واقع، پژوهش واژه ای مقدس برای انسان متفکر به حساب می آید. هیچ کس ضرورت پژوهش و تاثیرگذاری آن را انکار نمی کند.
جوامع گوناگون با هزینه هایی زیاد برای آن نهادهای بزرگی را راه می اندازند، به تجلیل و تقدیر از آن می پردازند و حتی روز یا هفته ای را به آن اختصاص می دهند. اما دستاوردهای پژوهش از یک نهاد به نهاد دیگر و از یک جامعه به جامعه ای دیگر متفاوت و حتی متضاد است. پژوهش در یک جامعه منجر به رفع مشکلات و نواقص می شود طرح تولید یا خدماتی تازه می کند؛ اما در برخی جوامع فقط روزش می ماند و جشن اش.
به همین دلیل احساس می شود گاهی و در برخی جوامع پژوهش نیاز به پژوهش دارد. تعریف آن و مصداق هایش، انتظار از آن و دستاوردهایش باید بازتعریف شوند تا مشخص شود پژوهش مولفانه چه ویژگی ای دارد و پژوهش مقلدانه چه ویژگی ای. سرشت پژوهش با تقلید در تضاد است و هر گاه پژوهش بر اساس تقلید بنا شود بی ثمر خواهد بود.
گاهی نیز پژوهش برای پژوهش صورت می گیرد؛ یعنی پژوهش خود به هدف غایی تبدیل می شود. بسیاری نهادهای آموزشی به همین بیماری دچار شده اند. پژوهش می کنند تا پژوهشگری توانمند تربیت کنند، استاد شود و او نیز به نوبه خود پژوهشگران تازه ای را تربیت کند.
به همین دلیل مهم ترین موضوع پژوهش خود پژوهش است؛ زیرا اگر سرشت و سرنوشت، ضرورت و کیفیت پژوهش مشخص نباشد، پژوهش به آفت پیشرفت تبدیل می شود.
*دانشیار دانشگاه شهید بهشتی، اسطوره شناس و نشانه شناس/معاون میراث فرهنگی سازمان صنایع دستی، میراث فرهنگی و گردشگری
انتهای پیام /*